Oprócz teorii społecznych również media można rozpatrywać przez pryzmat teorii ekonomicznych. Problem ten – relacja między ekonomią a mediami – pojawił się w gospodarce wolnorynkowej. Prawa takie stały się podstawą kontroli mediów. Medium przynosi zysk, by mogło funkcjonować na rynku. Zagadnienia problemowe:
· Koncentracja własności, Tworzenie wielkich korporacji (globalna integracja mediów) – niepokojące zjawisko, stojące w sprzeczności z zasadami doktryny liberalnej. Koncentracja rynku jest podyktowana własnościami ekonomicznymi.
· Wpływ ogłoszeniodawców na funkcjonowanie mediów. Nawet w wolnym Internecie mamy banery reklamowe. Ktoś za coś płaci; ktoś czegoś żąda. Dojdzie do tego, że wchodząc na serwis informacyjny, będziemy mieć przede wszystkim reklamy. Informacje będą marginalne...
· Propagowanie konsumeryzmu i hedonizmu – ogromna ilość reklam namawia do tego, by odbiorca nabywał dobra, które niekoniecznie są mu potrzebne. Propaguje się przy tym życie przyjemne.
Na media mają wpływ (naciski):
· Czynniki zewnętrzne:
o przepisy prawne, normy prawne – sejm, senat; Trybunał Konstytucyjny, Policja
o doktryny i programy polityczne, realizowane przez państwo)
o naciski różnych organizacji społecznych (nie związanych z mediami) na media (np. Szlachetna Paczka, Caritas Polska)
o naciski ekspertów, którzy służą mediom swoją wiedzą (np. badania opinii publicznej)
o naciski samej publiczności, która (zgodnie z demokratyczną wizją mediów) sprawuje społeczny patronat nad mediami (media publiczne)
· Czynniki wewnętrzne:
o Naciski właścicieli oraz menadżerów (osób bezpośrednio odpowiedzialnych za realizację zadań, nałożonych na media
o Naciski pracowników merytorycznych, odpowiedzialnych za zadania.
o Naciski środowiska zawodowego (widoczne zwłaszcza u dziennikarzy, pracujących w prasie i w telewizji – np. Tomasz Lis, który przygotowuje sobie sam swoje wystąpienia. Dziennikarzem prasowym może być każdy. Nie są wymagane przed dziennikarzami wymagania. Większość czasopism jest finansowanych przez zewnętrzne organy).
o Naciski personelu pomocniczego (tego, który dostarcza dodatkowych informacji, który sprawuje pieczę na obsługę techniczną itp.)
Media w Polsce działają na podstawie ustawy o radiofonii i telewizji. Zgodnie z tą ustawą do zadań publicznych mediów (też mediów komercyjnych) należą m.in. rozpowszechnianie programów, budowa przekaźników, praca nad nowymi technikami, prowadzenie produkcji, popieranie twórczości artystycznej, literackiej i naukowej oraz oświatowej. W przepisach tych wymieniono też zasady, jakimi powinny kierować się radio i telewizja. Zasady te pokrywają się z Kodeksem Etyki Mediów. Znajdziemy tam też informację o kształcie programów radiowych i telewizyjnych – np. dotyczące reklamy. Mają być wyraźnie odznaczone, nie powinny zajmować 15% czasu antenowego i nie dłużej niż 12 minut/h. Sponsorowane audycje powinny być oznaczane. Audycje nie mogą być sprzeczne z prawem, powinny respektować odczucia odbiorców, ochrona treści nieprzewidzianych dla dzieci 6:00-23:00. Ale to idee – bez konkretnych wyróżników. W ustawie czytamy, że na czele stoi Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
Typologia informacji:
· Informacje twarde (bieżące)
o Informacje z ostatniej chwili (świeże). Mogą przerwać dany program, jeśli będzie wysoko w skali ważności
· Informacje miękkie (tematy poboczne, weekendowe)
· Informacje rozwijające się (o wydarzeniach ciągłych, otwartych, trwających przez jakiś czas)
· Informacje stałe (np. prognoza pogody)
Inna typologia informacji (kryterium czasu):
· Informacje zaplanowane (dotyczą wydarzeń, wpisanych w kalendarz. Wiadomo, że będą, więc można się przygotować do relacji. Np. mikołajki albo Boże Narodzenie)
· Informacje niespodziewane (które trzeba bezzwłocznie przekazać. To informacje z ostatniej chwili – wtedy wychodzi kunszt dziennikarski lub jego brak)
· Informacje nieplanowane (miękkie) (nie są jednoznacznie zlokalizowane w czasie, można je podawać w każdym momencie – wypełniacze medialne. Np. informacje o atrakcjach turystycznych danego miasta Poznania lub o toruńskich piernikach).
Kultura stopera (Schlehinger) – praca nad przekazem, komunikatem medialnym jest efektem kultury stopera – przerostu formy nad treścią. Czas to fetysz a obsesja na punkcie czasu staje się równoznaczna z profesjonalizmem. Media uważają, że profesjonalizm to informowanie o wydarzeniu, które dzieje się teraz. Nieważne przygotowanie, kompetencje, liczy się czas. Coraz mniej dziennikarze się przygotowują do relacji. Dziś niszowymi dziennikarzami są ci, którzy specjalizują w jakiejś dziedzinie (w telewizji – w prasie jeszcze to nie zachodzi). Dziennikarz ma relacjonować na czas. Nie musi wiedzieć, co relacjonuje.
Wydarzenia dzielimy wg Marlina Lestera:
· Rutynowe – temu Lester poświęcił najwięcej uwagi – to np. relacje z wydarzeń krajowych i zagranicznych i informacje o tych wydarzeniach przekazują inicjatorzy tych wydarzeń, którzy są w codziennym kontakcie z dziennikarzami (poszukiwaczami informacji). Inicjatorzy wydarzeń (np. politycy) poszukują też poszukiwaczy (dziennikarzy). Czasem dziennikarze kreują wydarzenia (pies Obamy).
· Wypadki
· Skandale
· Przypadki
Wydarzenie kluczowe – wydarzenie medialne, które eksponowane jest nie tylko ze względu na dramatyzm, ale też ze względu na wydźwięk społeczny i wymiar polityczny. Media wykorzystują wydarzenie kluczowe w czasie, gdy tego wydarzenia już nie ma. Media wykorzystują to wydarzenie przez dłuższy czasu lub inne wydarzenia oceniają poprzez wydarzenie kluczowe. To np. śmierć księżny Diany, atak na WTC, katastrofa smoleńska.
Szum medialny – wygenerowana przez media zamknięta w ich wewnętrznym obiegu fala informacji, wyzwolona przez jedno, określone zdarzenia i wyolbrzymione w samonapędzającym się procesie produkcji informacji medialnej.
Philip Elliott dokonał typologii dostępu. Wyszedł od jednej tezy: społeczny dostęp do mediów jest odwrotnie proporcjonalny do autonomii nadawcy czyli: im większa społeczna kontrola nad mediami, tym mniejsza samodzielność mediów. Kodeksy mówią, że media powinny być wolne. Z drugiej strony mamy społeczną kontrolę mediów – kontrola i ograniczanie. Im więcej chcemy mieć wpływ na działanie mediów. Społeczeństwo ogranicza media. Typologia dostępu do mediów Elliotta:
· Dostęp bezpośredni (np. telewizja na żywo)
· Dostęp pośrednio zmodyfikowany (np. programy edukacyjne)
· Dostęp przefiltrowany (np. informacje – to dziennikarz nadaje wydarzeniu ostateczny kształt)
· Dostęp przetworzony (np. dokument)
· Dostęp doradczy (np. realistyczny film obyczajowy)
· Brak kontroli społecznej (np. typowy oryginalny serial telewizyjny)
Można te formaty uzupełnić nowymi formatami ze szczególnym udziałem widza bądź słuchacza. Nowe formaty:
· Talk-show (klasyczny jest na żywo i prowadzony z różnymi gwiazdami lub publicznością w studio). To dotęp bezpośredni lub przefiltrowany albo pośrednio zmodyfikowany
· Magazyny informacyjne z komentarzami (programy stacji 24h)
· Reality-show (np. Big Brother) – Dostęp bezpośredni, ale jednocześnie przefiltrowany (powtarzane potem istotniejsze fragmenty, które nie były na wizji)
Źródła informacji:
· Dziennikarze korzystają z własnych znajomości i kontaktów (i zwykle się nimi nie dzielą).
· Korzystają z oficjalnych źródeł informacji (rzecznicy rządu, prokuratury, konferencje medialne)
· Inni dziennikarze i inne media (też agencje informacyjne – tworzące komunikaty wyjściowe od różnych korespondentów i przekazujące je innym mediom)
· Eksperci
